Succesvolle herbestemming met aantoonbare betekenis voor de maatschappij

Maatschappelijke baten overstijgen de kosten

Vrijwel elke herbestemming van een kerkgebouw leidt tot aantrekkelijke maatschappelijke opbrengsten (baten). Denk aan baten door het behouden van het religieus erfgoed en lokale voorzieningen of juist door nieuwe functies in de gebouwen die bijdragen aan werkgelegenheid of sociale verbinding.

Ook de milieuwinst door bijvoorbeeld verduurzamingsmaatregelen heeft significante maatschappelijke waarde. Uit onze berekeningen blijkt dat één euro investering in een herbestemming al snel meer maatschappelijke waarde oplevert dan één euro investering in bijvoorbeeld infrastructuur. Oftewel: een succesvolle herbestemming heeft aantoonbare betekenis voor de maatschappij.  

De financiers van het Fonds Religieus Erfgoed (FRE) verwachten dat wij focus leggen op maximale maatschappelijke waarde bij een min of meer vast financieel rendement. Daarom zorgen wij bij onze herbestemmingen op groepsniveau voor maatschappelijke baten ter grootte van tenminste tweemaal de financiële investering. De Rijksoverheid beschouwt dit als een zeer aantrekkelijk niveau.  

‍

Toekomstverwachting

In Nederland zullen naar verwachting de komende jaren 1.700 van de 7.100 kerkgebouwen leeg komen te staan of te koop worden aangeboden. Deze opgave is zo omvangrijk, dat brede samenwerking van kerken, overheid, investeerders en gemeenschappen noodzakelijk is.

‍

FRE investeert in religieus erfgoed en zorgt voor de gebouwen met restauratie, verduurzaming en transformatie. Met respect voor de historie, oog voor de toekomst en verstand van maatschappelijk investeren, geeft FRE deze gebouwen in eigen beheer een nieuwe bestemming met passende huurders en gebruikers. Dat doen wij samen met impactinvesteerders, zoals pensioenfondsen en maatschappelijk betrokken vermogende families, die het fonds voeden met financiële middelen, en steun van de overheid. Wij ontzorgen kerkbesturen met een transparant verkoopproces. Daarbij is voortgezet (neven)gebruik voor samenkomsten altijd bespreekbaar.

“Een goed en gedragen plan is de basis voor maximale maatschappelijke waarde“

Bij het maken van een plan voor herbestemming, moeten we al keuzes maken die leiden tot maximale maatschappelijke waarde. Deze keuzes wegen we aan de hand van onze duurzame ontwerpprincipes, gebaseerd op de Sustainable Development Goals (SDG’s) van de Verenigde Naties.

1. We starten altijd met het betrekken van de lokale gemeenschap bij onze keuzes, omdat het kerkgebouw midden in de maatschappij staat. Met hen zoeken we naar passende functies bij de behoefte;
2. Vervolgens wegen we in het ontwerp natuur- en klimaatmaatregelen af;
3. Daarna zorgen we voor flexibiliteit in de inrichting, zodat we later nieuwe functies kunnen toevoegen zonder ingrijpende verbouwingen;
4. Tijdens de bouw verbruiken we zo min mogelijk energie en materialen. Materialen die we toch nodig hebben, zijn zo veel mogelijk recyclebaar en noodzakelijke energie is zo groen mogelijk.

Hoe toont FRE dit aan?

‍‍Met de duurzame ontwerpprincipes zorgt FRE dat de potentiële maatschappelijke waarde van religieus erfgoed optimaal wordt herkend, afgewogen én benut. Maar dit moet uiteraard wel structureel worden aangetoond. Daarom verantwoorden wij elk plan met een Milieukostenindicator (MKI) berekening en een Maatschappelijke kosten-baten analyse (MKBA).  De MKI berekening kwantificeert de milieukosten van bouwmaterialen in de gehele levenscyclus, inclusief de (energie)impact van logistiek, montage, demontage, hergebruik en/of verwerking tot nieuwegrondstof.  De MKI waarde is tevens input voor de MKBA-berekening. Daarmee worden de maatschappelijke baten vertaald in financiële termen, waarna de kosten met de baten worden vergeleken. Witteveen+Bos voert deze berekeningen reeds sinds de jaren ’90 uit. De methode is wetenschappelijk onderbouwd, volwassen en wordt onder andere door de Rijksoverheid voorgeschreven bij investeringen in infrastructuur. 

‍

‍
Welke lat legt FRE zichzelf op?

‍De milieu impact (MKI) en maatschappelijke waarde (MKBA) kan voor elk her te bestemmen kerkgebouw verschillend zijn. Elk gebouw is immers uniek (omvang, staat, kenmerken) en heeft een andere planopgave (functie, locatie, mogelijkheden). Daardoor is het onwerkbaar om een generieke absolute norm te formuleren voor individuele kerkgebouwen. Voor een (groot) cluster is dit eenvoudiger omdat individuele verschillen zich dan op groepsniveau vereffenen. Daarom hanteren we relatieve doelstellingen met onderscheid tussen individuele kerkgebouwen en de samengestelde clusters kerkgebouwen.

In onderstaande tabel is de MKI doelstelling in de tijd weergegeven. Bouw- en materiaaltechnieken worden steeds schoner, waardoor de normstelling van FRE voor de milieu-impact met de tijd steeds scherper moet worden gesteld.

Voor de doelstelling van de maatschappelijke baten gebruikt FRE een baten-kostenratio. Deze ratio drukt de maatschappelijke baten uit ten opzichte van de investerings-, onderhouds- en exploitatiekosten over een periode van 100 jaar. We sluiten aan bij de normstelling die de overheid hanteert bij investeringen in infrastructuur: een ratio > 1,0 is maatschappelijk rendabel, > 1,5 is maatschappelijk aantrekkelijk en > 2,0 is maatschappelijk zeer aantrekkelijk.